Diagnostyka onkologiczna w Polsce: jest technologia, nie ma systemu

Diagnostyka w postaci badań patomorfologicznych i molekularnych wciąż kuleje – mimo że od nich zależy życie pacjentów z rakiem? Eksperci nie mają wątpliwości: potrzebna jest systemowa zmiana, nie kolejne rozmowy.

Diagnostyka onkologiczna to nie opcja. To fundament leczenia raka

W Polsce tak jak na całym świecie, leczenie nowotworów coraz częściej opiera się na precyzyjnej diagnostyce. Kluczowe są badania patomorfologiczne i molekularne, które nie tylko pozwalają postawić trafną diagnozę, ale przede wszystkim umożliwiają dobranie skutecznej terapii – zwłaszcza w przypadku nowotworów takich jak rak płuca, rak jajnika czy rak piersi. Jednak – jak pokazuje debata Polskiego Towarzystwa Onkologicznego z cyklu „Onkologia – Wspólna Sprawa” – dostęp do tych badań w Polsce nadal jest nierówny, zbyt wolny i uzależniony od miejsca zamieszkania pacjenta.

Patomorfolog – specjalista w cieniu, a jednak kluczowy

Współczesna onkologia nie może funkcjonować bez patomorfologa. To on analizuje tkankę nowotworową i – coraz częściej – współdecyduje o terapii. Diagnostyka patomorfologiczna oraz badania molekularne są punktem wyjścia do dobrej terapii.

Problem? Tylko połowa zakładów patomorfologii w Polsce ma akredytację, co przekłada się na jakość materiału i wiarygodność diagnozy – na co zwracała uwagę prof. Renata Langfort, Prezes Polskiego Towarzystwa Patologów

Badania molekularne w raku płuca – życie liczone w genach

Rak płuca to przykład, w którym opóźnienia diagnostyczne są szczególnie dramatyczne. Tymczasem mamy dziś 9 genów, których obecność może całkowicie zmienić sposób leczenia.

Chociaż badania NGS są refundowane, wykonuje się je tylko u 40% pacjentów. Często brakuje dobrej jakości materiału, odpowiednich skierowań lub zgody pacjenta. Te wszystkie apekty powodują, że diagnostyka u pacjentów z nowotworami nie jest tak szybka i dokładna jak mogłaby być.

Co zawodzi? Nie technologia, lecz system

W Polsce działa wiele nowoczesnych laboratoriów genetycznych. Problem leży w biurokracji, braku spójnych procedur i rozproszonym systemie. Na to zwracają uwagę eksperci już od lat. Jest nadzieja, że wprowadzana od 1 kwietnia 2025 roku Krajowa Sieć Onkologiczna oraz obowiązujące w Sieci wytyczne i ścieżki pacjentów, pozwolą na usystematyzowanie tej części diagnostyki, ale niestety nie musi się tak stać. Musimy and tym, jako środowisko mocno pracować.

PD-L1, BRCA, HRD… gdzie jesteśmy, a gdzie powinniśmy być?

W przypadku raka jajnika, raka piersi, raka endometrium czy wspominanego wyżej płuca istnieją już konkretne markery molekularne (np. BRCA1/2, PD-L1, HRD), które decydują o leczeniu. Wykonywanie badań nie powinno zależeć od tego, czy ośrodek ma akredytację lecz od podpisanej umowy z NFZ i refundacji tego badania.

Mamy świetne, rozbudowane programy lekowe i dostęp do terapii, które mogą znacząco wydłużać przeżycia chorych na nowotwory, ale podstawą jest wynik patomorfologiczny i wynik badania molekularnego. Niestety, nadal mniejsza część laboratoriów jest akredytowana, co wiąże się z wykonywaniem badań z odpowiednią jakością w mniejszej liczbie placówek niż powinno to być robione, ze względu na potrzeby polskich pacjentów.

Nie marnujmy tego, co już mamy

Polska ma już refundację NGS, aplikację wspierającą diagnostykę, wytyczne i cancer unity. Mimo to, dostęp do badań pozostaje nierówny. To ostatni moment, żeby zmienić podejście w tym zakresie. Inaczej, marnujemy te narzędzia, które otrzymujemy od Ministerstwa w postaci refundowanych terapii.

Skuteczniejsza diagnostyka. Co trzeba zmienić?

Postulaty ekspertów w punktach poniżej

– Wznowić akredytację zakładów patomorfologii

– Umożliwić badania z krwi w trybie ambulatoryjnym

– Wprowadzić NGS jako standard diagnostyki molekularnej

– Uprościć procedury: jedno skierowanie, jedna zgoda

– Szkolenia dla kadr i edukacja lekarzy

– Rozszerzyć katalog rozpoznań, m.in. o raka dróg żółciowych

Onkologia przyszłości zaczyna się dziś

Rokowania pacjenta zależą dziś nie tylko od dostępnych leków, ale przede wszystkim od kompletnej i szybkiej diagnostyki. Czas przestać traktować badania molekularne jako luksus. To podstawa skutecznego leczenia i tak musimy zacząć je traktować wszyscy. Lekarze, pacjenci i decydenci. W obliczu startu Krajowej Sieci Onkologicznej akredytacja laboratoriów wydaje się niezbędna, inaczej cały zamysł usprawnień wprowadzanych Siecią bierze w łeb już na starcie.

W debacie udział wzięli:

prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego

prof. dr hab. n. med. Renata Langfort, Prezes Polskiego Towarzystwa Patologów

dr hab. n. med. Beata Jagielska, Dyrektor Narodowego Instytutu Onkologii – PIB, Przewodnicząca Krajowej Rady Onkologicznej

dr n. med. Mateusz Polaczek, Kierownik III Kliniki Chorób Płuc i Onkologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc

dr n. med. Andrzej Tysarowski, Kierownik Zakładu Diagnostyki Genetycznej i Molekularnej Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii – PIB, Prezes Polskiej Koalicji Medycyny Personalizowanej.