Profilaktyka w Polsce – czas na prawdziwe zmiany

Dlaczego Polki nadal nie badają się regularnie? Choć istnieją bezpłatne programy badań przesiewowych, mniej niż co trzecia kobieta zgłasza się na mammografię, a tylko 1 na 10 wykonuje profilaktyczną cytologię w ramach systemu publicznego. Tymczasem w Danii czy Słowenii zgłaszalność sięga 70–90%. Co musi się zmienić, by profilaktyka stała się dla Polek oczywistym wyborem, a nie wyjątkiem?

Podczas debaty OnkoCafe eksperci wskazali przyczyny tej sytuacji i podpowiedzieli, jak skutecznie odwrócić ten niepokojący trend.

Profilaktyka – gdzie jesteśmy?

Mimo wielu lat działań edukacyjnych i istnienia bezpłatnych programów profilaktycznych, wskaźniki uczestnictwa Polek w badaniach przesiewowych pozostają dramatycznie niskie. Na mammografię zgłasza się tylko 32% uprawnionych kobiet, a na cytologię zaledwie ok. 11% w programie publicznym, choć łącznie (uwzględniając sektor prywatny) może to być ok. 50%. Dla porównania w Danii i Finlandii zgłaszalność przekracza 90%, a w Słowenii – 70%. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku innych nowotworów: rak płuca i rak jelita grubego wciąż zbierają wysokie żniwo, mimo że wczesne wykrycie znacząco zwiększa szanse na wyleczenie.

Przyczyny niskiej zgłaszalności – nie tylko brak czasu

Z debaty jednoznacznie wynika, że główne bariery to:

• brak dostatecznej informacji jak, gdzie i dlaczego wykonać badanie,
• strach i wstyd (w tym przed badaniem intymnym),
• zły system komunikacji (mało skuteczne, jednorazowe zaproszenia),
• niedopasowanie programów do realiów życia (brak elastyczności godzinowej, brak mobilnych badań w miejscu pracy),
• brak spójności systemów (oddzielne „światy” POZ, medycyny pracy, opieki specjalistycznej i systemów informatycznych).

Co działa w innych krajach?

Eksperci wskazali kilka sprawdzonych rozwiązań:

• system aktywnego zapraszania (SMS-y, powiadomienia w IKP, przypomnienia wielokrotne, personalizacja),
• centralna rejestracja umożliwiająca szybkie zapisanie się online,
• cyfrowe monitorowanie zgłaszalności i dostosowywanie działań na bieżąco,
• edukacja populacyjna zaczynająca się już w szkołach (np. Dania, Słowenia),
• badania w miejscu pracy – np. model „Dzień na U” Fundacji Rak’n’Roll oraz mobilne mammobusy i cytobusy pod siedzibami instytucji.

Stan docelowy – jak powinno być?

Uczestnicy debaty zgodzili się, że stan docelowy to:

• zgłaszalność na poziomie min. 60-70%,
• równe traktowanie kobiet bez względu na to, czy badają się w sektorze publicznym czy prywatnym (pełna rejestracja w IKP),
• połączenie systemów POZ, medycyny pracy i specjalistów,
• edukacja zdrowotna jako integralny element codziennego życia społecznego,
• profilaktyka łatwo dostępna (mobilna, poza godzinami pracy, w pracy).

Jak dojść do celu?

Aby osiągnąć cele, potrzebne są:

1. Aktywne i spersonalizowane zaproszenia (wzorem Danii i Słowenii).
2. Cyfryzacja i integracja danych (IKP jako główne narzędzie raportowania).
3. Edukacja zdrowotna w szkołach i mediach.
4. Włączenie medycyny pracy do systemu profilaktyki (przynajmniej rekomendacje i możliwość wykonania badań na miejscu).
5. Zmiana systemu finansowania – premiowanie za efekty profilaktyczne, nie tylko za przeprowadzone wizyty.
6. Większa dostępność – badania w soboty, mobilne jednostki, badania w miejscu pracy.

Profilaktyka – nie stać nas na bezczynność

Eksperci podkreślili, że inwestycja w profilaktykę to nie koszt, a oszczędność. Każde euro zainwestowane w wczesne wykrywanie może zaoszczędzić wielokrotność w kosztach leczenia szpitalnego i terapii onkologicznej. Debata pokazała, że rozwiązania są znane i sprawdzone, a największym wyzwaniem jest ich szybkie i konsekwentne wdrożenie.

W debacie udział wzięli:
-Marek Augustyn (Wiceprezes NFZ)
–Dorota Korycińska (Prezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej)
–Paweł Koczkodaj (Narodowy Instytut Onkologii)
–Anna Kupiecka (Prezes Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej)
–Jolanta Walusiak-Skorupa (Dyrektor Instytutu Medycyny Pracy)
-dr Bernard Waśko (Dyrektor NIZP PZH-PIB)
-Sylwia Wądrzyk (NFZ)